Op grond van verre voorvaderen – De oerboerenroutes van Limburg

Er was eens… een land zo vruchtbaar dat de eerste mensen besloten zich er te vestigen en er voedsel te gaan verbouwen. Dat ze kwamen te wonen in een gebied waar duizenden jaren later mensen vlaai eten en nog eens aan hen denken, daar hadden ze geen idee van. Toch gaat het zo, want sinds kort is zijn de oerboerenroutes een feit: twee fietslussen die je door het Limburgse land voeren en sporen laten ontdekken van het volk dat hier ooit leefde. Waarbij je getrakteerd wordt op het versgeoogste graan van tegenwoordig in de vorm van ambachtelijk brood en gebak, eeuwenoude steden doorkruist en kunt slapen op historische plaatsen uit andere vervlogen tijden.

Tekst Fenna Lenders Foto’s Visit Zuid Limburg

Kasteel Elsloo verwelkomt bezoekers hartelijk met haar open voorplaats. De 19^e eeuwse toren wijst trouw de weg naar het kasteelpark, achter de ramen beneden glinsteren lichtjes. Het weer is mild, we nemen een kijkje binnen in het oude gebouw dat op de helling van een heuvel staat. Een keurig restaurantje wordt klaargemaakt voor de avond. Daar is het vast straks fijn uitrusten van een dag fietsen langs de landerijen van onze verre voorouders. Mijn moeder fietst mee; zij woonde lang geleden in Limburg, al is het minder ver terug. Regelmatig verdiept ze zich in andere tijden voor het Archeon. Al met al ideaal om samen dit zuidelijke stukje Nederland en oerverleden eens te verkennen.

Oerboeren

De oerboerenroutes zijn twee fietsroutes, in het leven geroepen om meer te vertellen over de eerste boeren die hier 7.000 jaar geleden hun plek vonden. Vee werd gehouden, graan groeide en het volk maakte aardewerken potten om hun voedsel in te bewaren. Afgelopen decennia werden deze laatste samen met andere sporen van de oerbewoners, zoals de bandkeramiekers, teruggevonden. Elementen die de huidige Limburgers meer vertelden over hun streekgenoten van lang geleden; wat zij aten, waarom zij stierven en hoe zij begraven werden, bijvoorbeeld. Toch blijven vragen ook nog onbeantwoord. Zo verdwijnen vanaf 4.950 voor Christus, in een tijd waar de bandkeramische cultuur meer dan ooit tevoren hier floreert, opeens de vindbare restanten. Overkwam hen iets allesvernietigends? Of besloten deze eerste Limburgers gezamenlijk het land weer te verlaten? Met gedachten aan hoe het leven voor hen is geweest, vertrekken we op de lussen die ons meer kunnen vertellen.

Groen

De eerste oerboerroute is de Groenroute: een lus die je door het Limburgse landschap leidt tussen velden, weilanden, vrij rondkuierend vee en oude boerderijen. Op de fiets doorkruisen we Limburgse dorpjes, maar genieten vooral van het open uitzicht en de avontuurlijke geur van brandend hout in de buitenlucht. Precies zoals we ons voorstellen dat het in vroeger tijden moet zijn geweest. Aan het begin van de route ligt BuitenCentrum mOERveld. Hier worden groepen ontvangen om meer te leren over het verre Limburgse verleden. Wanneer we aankomen zijn drie vrijwilligers hard aan het werk het terrein verder uit te bouwen. Een oerboerderij wordt zo tijdsgetrouw mogelijk nagebouwd om dit jaar groepen in te ontvangen en meer te leren over het leven duizenden jaren geleden. We worden wam onthaald en alle drie vertellen ze met passie over hun plannen. Om nog meer kinderen kennis te laten maken met wat je zelf allemaal kunt neerzetten, met de natuur, met het leven voelen en met wie hier ooit woonden. Hen letterlijk lekker laten aanmodderen, laten ervaren hoe de frisse buitenlucht is en daarna hoe dankbaar opwarmen bij een vuurtje voelt, laten ontdekken hoe inventief ze zelf zijn en wat er buiten allemaal te vinden is. “Je hebt eigenlijk helemaal geen nietmachine, schaar of bouwmarkt nodig”, zegt XX vol zelfvertrouwen. “Alles is al hier.” Ze wijst naar de natuur om haar heen. Morgen komen oervarkens in hun nieuwe, authentiek gebouwde verblijf wonen op mOerveld. Zo kan deze zomer nog meer beleefd worden zoals het vroeger ging. Na nog meer enthousiaste verhalen en een plak oercake reizen we verder af richting Maastricht.

Maastricht

Het is soms best even ploeteren op de heuvels van onze zuidelijkste provincie, maar eenmaal in de hoofstad gaan we in wat rustiger tempo door de drukke straatjes tussen de eewenoude gebouwen door. Op zoek naar de Bisschopsmolen, want die belooft brood en vlaaien te hebben van versgeoogst graan. Zo heeft de oermens in ons het graag. We vinden het monumentale pand en bijbehorende winkeltje in een zijstraatje, vol met lunchende en koffiedrinkende mensen. Zo verstopt als het zaakje zit, zo goed weten de Limburgers dit plekje te vinden. En terecht. De kroezelvloai, zoals kruisbessenvlaai hier genoemd wordt, is het meest authentieke van de Limburgse gebakjes die ze hebben. Kom maar op dan, besluiten we. Wanneer de warme vlaai met krokant deeg en dikke, sappige kruisbessen wordt geserveerd, proeven we het meteen. Met stip de beste vlaai die we ooit gegeten hebben. Hij wordt dan ook iedere dag vers gemaakt door de bakkers van de Bisschopsmolen, van het zelfgemalen graan. Mijn moeder geeft me een stukje vroeger mee: toen haar vader nog in zijn vrije tijd kroezels ging plukken om bij de bakker een vol emmertje in te leveren. Daarvan werd dan een vlaai voor het gezin gemaakt. Kroezelvlaai dus. Maar als deze zo smakelijk, heeft zelfs zij nog nooit geproefd.

Museumroute

We trappen nog even flink door voor de nodige kilometers terug en na een welverdiend avondmaal in Kasteel Elsloo is het heerlijk slapen in een kamer uitkijkend op de oude kerk. De klokken luiden ons de volgende dag wakker en na een goed ontbijt stappen we op onze fietsen voor de museumroute: een tweede fietslus waarop vooral bezienswaardigheden te beleven zijn die je meer leren over de oerbewoners van de streek. Zo is daar om de hoek van het kasteel het Historiehuis van de Maasvallei, waar je vondsten van de Bandkeramiekers zelf kunt bekijken. Duizenden jaren oude potten, nog altijd in tact en al die tijd bewaard gebleven. Zorgvuldig ingekerfd door medemensen van toen. Ook verder op de route zijn verschillende punten waar je je verder kunt verdiepen in de oerboer, zoals bij Archeologisch Museum Stein. We fietsen door naar Sittard en buigen even af naar het oude centrum voor weer een vlaaistop. Wederom heerlijk, maar de kroezelvloai blijkt toch nog niet verslagen. Zouden de oerboeren ooit al baksels in de richting van Limburgse vlaai hebben weten te maken? Mijmerend over de streek en wat zij voortbracht fietsen we de laatste etappes.

Groot goed

Aan het einde van de dag rijden we nog even langs Pater Karel. De afslag naar zijn huis kwamen we op de route al tegen, mijn moeder had er indrukwekkende herinneringen aan van een eerdere tocht hier en spoort aan hier even te gaan kijken. Niet ver van de route (een klein stukje van de museumlus af wanneer je de bordjes Pater Karel Kapel ziet) vinden we zijn voormalige woning met de kapel grenzend aan zijn achtertuin. Bezoekers kunnen hier rond het huis lopen, binnen een kijkje nemen, maar ook enkel langsgaan om zijn kapel binnen te stappen. Inderdaad, een mooie ervaring. Pater Karel leefde in XXX en blijkt in zijn leven velen van goeds te hebben voorzien, doorgegeven van gene zijde. Ook vanuit het hiernamaals leeft zijn kracht voort en zo komen velen steun en hulp vragen bij de kapel. Een hartvervullende ruimte met houten balken vol foto’s van dierbaren, flakkerende kaarsen, beelden van engelen en rozenkransen aan de muur. We zitten even stil op een van de houten bankjes en denken aan alle levens die hier al duizenden jaren zijn geleefd. Lief en leed dat in ieder leven weer voorbij kwam. Soms ondraaglijk, zoals sommige teksten hier getuigen, en soms zo mooi, aldus de dankbare woorden die er ook te vinden zijn. Nu we er dan toch zijn: dragen wij nog iets met ons mee waar we Pater Karels kracht bij zouden willen vragen? Als we heel eerlijk zijn, voelen we ons al volop gezegend. Een gevoel van alle tijden, maar wat een groot goed. En toegegeven, dit weekend een beetje extra aangewakkerd door wat de oerboeren hier duizenden jaren geleden al begonnen: planten van het graan dat uiteindelijk leidde tot onze kroezelvloai.